LÉP TRỐTXKI - VĂN HỌC VÀ CÁCH MẠNG
LỜI CÁM ƠN
Cuốn
sách này được ra đời nhờ sự cộng tác và góp sức của một tập thể anh em,
gồm có những người trốt- Kít và những người không xu hướng đảng phái
chính trị; Trong số đó, có người ở Việt Nam, có người ở Pháp, có người
ngụ cư ở ĐôngÂu. Mặc dầu ở cách xa nhau hàng ngàn cây số, họ đã liên
lạc, phân công và hợp tác với nhau trong việc dịch thuật, hiệu đính,
chỉnh lý, sửa chữa bản thảo và in ấn. Thay mặt bộ biên tập Tủ sách
Nghiên cứu, chúng tôi xin chân thành cám ơn hết thảy các bạn và mong
rằng sự hợp tác này sẽ tiếp tục để những tác phẩm khác của Trốtxki có
điều kiện ra mắt đông đảo độc giả, theo chương trình đã ấn định.
Paris, tháng Tư năm 2000
LỜI GIỚI THIỆU
Văn
học và cách mạng là một tác phẩm quan trọng của Lép Trốtxki, bao gồm
những bài viết về văn hóa và văn học. Là một nhà cách mạng chuyên nghiệp
vào đầu thế kỷ XX, đồng thời cũng là một cây bút nổi tiếng, một diễn
giả hùng biện có sức thuyết phục, Trốtxki là một người am hiểu và say mê
nghệ thuật. Vì thế, quan điểm của ông rất đáng được quan tâm trên cả
các vấn đề văn học cũng như cách mạng.
Ngày
nay, khi nhắc đến Trốtxki, do tác động của thời gian và do ảnh hưởng
của những nguồn thông tin thất thiệt, đa số những người ít quan tâm đến
chính trị chỉ biết đến ông như một nhà cách mạng cực tả, người đề xướng
và chủ trương ‘‘cách mạng hoàn cầu’’ không ngừng nghỉ. Thậm chí, vì
không hiểu một cách thấu đáo thuyết ‘‘cách mạng thường trực’’ do Trốtxki
khởi thảo, một học thuyết mác- Xít có tác động rất lớn đến các cuộc
cách mạng Nga đầu thế kỷ XX, nhiều người còn coi ông là một kẻ quá
khích. Thêm vào đó, mặc dù rất được biết đến trong giới trí thức phương
Tây, Trốtxki vẫn là một khuôn mặt khá xa lạ đối với độc giả Việt Nam bởi
một lẽ đơn giản: Những trước tác của ông không hề được ấn hành tại các
quốc gia cộng sản ‘‘hiện thực’’. Ngược lại, sự nghiệp của Trốtxki lại
thường xuyên là đề tài chỉ trích, bôi nhọ của chính quyền tự nhận là
‘‘cộng sản’’ này.
Trong
bài giới thiệu sơ lược này, chúng tôi chỉ muốn đề cập đến một khía cạnh
nổi tiếng trong sự nghiệp của Trốtxki: Hoạt động cầm bút của ông. Để
khỏi đi quá xa đề tài, chúng tôi cũng xin khoanh vùng với tác phẩm Văn
học và cách mạng, cùng sự phát triển của những quan niệm phê bình và lý
luận văn học của Trốtxki[1]
Không thể thấu hiểu tường tận, cũng như không thể đánh giá chính xác
nội dung và giá trị của Văn học và cách mạng, nếu chúng ta không điểm
lại một số nét cơ bản của đời sống chính trị và văn hóa nước Nga sau
cách mạng tháng Mười.
Chính
biến tháng Mười năm 1917 và cuộc nội chiến đẫm máu kéo dài bốn năm sau
đó đã đưa nước Nga từ một quốc gia có chế độ quân chủ mục nát, sự phát
triển tư bản kém cỏi, thành một nước đầu tiên trên thế giới tiến theo mô
hình của chủ nghĩa xà hội. Nhưng cạnh đó, những thiệt hại, tổn thất
khủng khiếp về người và của đã làm nước Nga - Xô- Viết suy sụp về kinh
tế và lung lay về chính trị, khiến Lênin và ban lãnh đạo bôn- Sê- Vích
phải tạm ngừng bước và áp dụng chính sách Tân kinh tế (N. E. P.). Trong
những năm 1921- 1928, song song với việc nới rộng phạm vi các thành phần
kinh tế và khuyến khích nhân dân (đặc biệt là nông dân) Hoạt động kinh
tế có hiệu quả, mối tương giao đồng thuận ở một mức độ nhất định giữa
ban lãnh đạo đảng bôn- Sê- Vích và giới trí thức cũng được thiết lập và
duy trì, nhiều nhân tố ‘‘cởi mở’’ xuất hiện trong lĩnh vực báo chí và
phát hành sách vở. Nhờ đó, đời sống văn hóa - Tinh thần hết sức đa dạng
và màu sắc của nước Nga đã có những năm tháng phát triển rực rỡ.
Dường
như là một hệ quả của N. E. P. , trong thập niên 20, nền văn học Nga đã
phát triển đến mức cực thịnh với vô số những xu hướng, những trường
phái và tổ, nhóm khác nhau. Cho đến ngày nay, giới nghiên cứu vẫn thống
nhất cho rằng ‘‘những năm 20’’ là đỉnh cao chói lọi nhất của nền văn học
Nga thế kỷ XX, với những tên tuổi lớn, mang tầm vóc quốc tế như Baben,
Blốc, Exênhin, Maiacốpxki, Bungacốp, Paxtécnắc, Manđenstam, Pinniắc,
Scơlốpxki, Dôsencô, Akhơmatôva, Damiatin... Về sau, giới nghiên cứu văn
học sử gọi đây là thời kỳ thử nghiệm của nền văn học Liên Xô.
Nói
một cách chính xác, ‘‘những năm 20’’ - Thời kỳ ‘‘hoàng kim’’ của văn
học Nga - Xô- Viết - Kéo dài chừng một thập niên rưỡi kể từ cuộc cách
mạng tháng Hai 1917 đến năm 1932, khi Hội Nhà văn Xô- Viết được thành
lập theo chỉ thị của tổng bí thư Xtalin, chấm dứt khoảng thời gian các
văn nghệ sĩ tương đối được ‘‘thả lỏng’’, được tự do thành lập các tổ,
nhóm văn học, được theo đuổi các trường phái, khuynh hướng khác nhau.
Mốc thời gian 1932 cũng đánh dấu sự độc tài hóa toàn diện của chính
quyền xta- Lin- Nít trên các ban ngành nghệ thuật và văn hóa, chuẩn bị
cho hai thập kỷ đen tối nhất trong lịch sử Liên Xô - Mở đầu với việc
lãnh tụ cộng sản Kirốp bị ám sát (1934) Và kết thúc bằng cái chết của
nhà độc tài Xtalin (1953) - , với nhiều hậu quả vô cùng tai hại trong
suốt những năm dài sau đó.
Đọc
tác phẩm Văn học và cách mạng, độc giả có thể có một khái niệm tương
đối rõ nét về đời sống văn học Nga thời kỳ này. Sự ra đời của Văn học và
cách mạng, cũng như của hàng loạt bài viết, khảo luận... Của Trốtxki
trong thời điểm những năm đầu của thập niên 20, không phải là ngẫu
nhiên. Cuối năm 1920, đầu 1921, sau LỜI GIỚI THIỆU 7 khi bị thiểu số
trước Lênin trong cuộc tranh luận về vấn đề nghiệp đoàn tại Đại hội X
đảng Cộng sản (bôn- Sê- Vích) Nga, hoạt động chính trị của Trốtxki có
phần bị chững lại. Đồng thời, phù hợp với sở trường văn hóa của Trốtxki,
có một dự tính đưa ông lên cương vị lãnh đạo những cơ quan có vai trò
tối quan trọng trong chính sách văn hóa của đảng bôn- Sê- Vích, kể cả
việc thay thế dân ủy Văn hóa Lunatrácxki.
Rốt
cục, những dự tính trên đã không thành; Tuy vậy, vào đầu thập niên 20,
Trốtxki vẫn giữ vị trí của một chính trị gia có thẩm quyền của đảng bôn-
Sê- Vích trong các vấn đề văn hóa. Cuối năm 1922, từ ngày Lênin lâm
trọng bệnh, Trốtxki gặp nhiều thất bại trong chính trị, cụ thể là thất
bại trước Xtalin cùng Camênhép và Dinôviép, hai cộng sự thuộc bộ ‘‘tam
mã’’ của Xtalin.
Khi
đó, Trốtxki quyết định dùng vũ khí văn hóa và tư tưởng để đáp lại những
đối thủ của ông trong nội bộ đảng. Đây là một lĩnh vực mà ‘‘nhà nghệ sĩ
của cách mạng’’ - Cái tên phương Tây đặt cho Trốtxki, để đánh giá vai
trò lãnh đạo của ông trong các cuộc cách mạng 1905 và 1917 - Hầu như
không có đối thủ. Và quả thực, sự tái hồi của Trốtxki trên vai trò một
nhà phê bình và lý luận văn học sáng giá vào đầu thập niên 20 đã gây
tiếng vang lớn, bù lại sự kiện từ năm 1917 trở đi, ông được biết đến
nhiều hơn trong những vấn đề chính trị cấp thời.
Trốtxki
đã tiếp nối công trình của mình từ những năm trước cách mạng tháng
Mười, với nhiều bài báo, nhiều công trình nghiên cứu được giới chuyên
môn đánh giá cao. Đây cũng là giai đoạn Trốtxki có nhiều thời gian để
đọc, để nghiên cứu, để viết lách, tức là tiếp tục những sở thích, đam mê
từ thuở thiếu thời mà trong hoàn cảnh nội chiến, trên cương vị dân ủy
Quốc phòng và chủ tịch Hội đồng Quốc phòng, ông đã không có điều kiện
theo đuổi. Dựa trên những trang hồi ký được viết đều đặn trong những năm
Thế chiến thứ nhất, năm 1923, nguyệt san Đất hoang đỏ (Krasnaia Nov)
Của Vôrônxki - Tạp chí văn học có uy tín và chất lượng nhất trong thập
niên 20 ở Liên Xô - Đã đăng tải hồi tưởng của Trốtxki về những ngày
tháng tù đày ở Tây Ban Nha và chuyến viễn du cưỡng bức qua bờ bên kia
Thái Bình Dương.
Ông cũng cho in kỷ niệm về những cuộc gặp gỡ của ông với Lênin và ban
biên tập tờ báo Tia lửa giai đoạn 1902- 1903 trong một bài viết có giá
trị văn học (Lênin và tờ ‘‘Tia lửa’’ cũ, 1924). Theo đề nghị của nhiều
nhà xuất bản, Trốtxki còn đều đặn viết lời giới thiệu, lời nói đầu cho
một số tác phẩm văn học, như trường ca Mười hai của thi hào Blốc và cuốn
Tuần lễ của nhà văn ‘‘vô sản’’ Libêđinxki. Cạnh đó, loại bài khảo cứu
và tổng kết tình trạng thất học của nước Nga sau cách mạng của Trốtxki,
được in năm 1923 với tựa đề Văn hóa và những vấn đề của đời sống thường
nhật, cũng có giá trị về mặt văn chương và chứa đựng nhiều thông tin về
xã hội học.
Tổng số trang: 430, được điện tử hóa sang dạng Pdf, Prc, Lit, Chm,Mobi,Epub bởi AMBN, nội dung cơ bản của sách như sau:
MỤC LỤC TÀI LIỆU NÀY
Lời giới thiệu
Lời nói đầu
Nghệ thuật trước cách mạng
Anđrây Biêlưi
Những ‘‘bạn đường’’ văn học của cách mạng
Nhicôlai Kluiép
Xécgây Exênhin
Nhóm Huynh đệ Xêrapiôn
Vxêvôlốt Ivanốp
Nhicôlai Nhikitin
Bôris Pinniắc
Các nhà văn dân dã và những người ngợi ca anh mu- Gích
Chuyển hướng - Nhóm văn sĩ luồn lọt
Chủ nghĩa ‘‘Tân cổ điển’’
Mariét Saghinhian
Alếchxanđrơ Blốc
Chủ nghĩa vị lai
Một lá thư của đồng chí Gramsi về chủ nghĩa vị lai Ý
Trường phái hình thức chủ nghĩa trong thi ca và chủ nghĩa
mác- Xít
Văn hóa vô sản và nghệ thuật vô sản
Đường lối của đảng trong nghệ thuật
Nghệ thuật cách mạng và nghệ thuật xã hội chủ nghĩa
Các bài truy điệu, tưởng niệm những văn nghệ sĩ đã qua đời của Trốtxki
Tưởng nhớ Xécgây Exênhin
Vụ tự sát của Maiacốpxki
Anatôli Vaxiliêvích Lunatrácxki
Mắcxim Goócki
Phụ lục: Những bài viết khác của Lép Trốtxki liên quan đến
văn học, nghệ thuật và các văn nghệ sĩ
Lép Tônxtôi
Pari, mùa hè 1916
Nhân vở kịch Đêm của Mácxen Máctinê viết về Rômanh
Rôlăng
Vô tuyến điện, khoa học, kỹ thuật và xã hội văn hóa và chủ nghĩa xã hội
Thư gửi viện sĩ I. P. Páplốp
Cuộc cách mạng bị bóp nghẹt
Về cuộc cách mạng bị bóp nghẹt và những kẻ bóp nghẹt nó
Bài phỏng vấn Lép Trốtxki về ‘‘Văn học vô sản’’
Xêlin và Pôencarê
Phôntamara
Về một bài phỏng vấn Ăngđrê Manrô
Thư gửi Giôan Lơnđơn
Chế độ quan liêu cực quyền và nghệ thuật
Nghệ thuật và cách mạng
Đảng và nghệ sĩ
Vì một nền nghệ thuật cách mạng độc lập
Từ mục
Sách của Tủ sách Nghiên cứu
Nhận xét
Đăng nhận xét