Làng xã: Dẫn vào một nghiên cứu về các thể chế xã hội
Bùi Quang Dũng
Tại
các xã hội nông nghiệp đang quá độ sang các quan hệ thị trường, biến
đổi xã hội dù diễn ra trong bối cảnh nào cũng dẫn tới sự tiến triển của
các thể chế chính trị xã hội. Vấn đề đặt ra đối với trường hợp nông thôn
Việt Nam là quá trình chuyển biến này diễn ra như thế nào, xét trong
bối cảnh nền kinh tế và xã hội đang chuyển mạnh sang công nghiệp hóa và
hiện đại hóa.
Bài
viết này thảo luận về một số khái niệm liên quan tới các thể chế xã hội
tại nông thôn, nhằm mở đầu cho một nghiên cứu sâu hơn về các vấn đề này
của xã hội nông thôn đương đại.
Các khuôn mẫu cư trú
Người
mới tới vùng Trung Tây và các bang đồng bằng ở Hoa Kỳ sẽ nhận ra tính
đều đặn của việc xây cất nhà cửa và của những cấu trúc nhân tạo khác tại
các vùng nông thôn. Băng qua các nông trại, người ta sẽ nhận thấy hầu
hết nhà cửa vườn tược phân bố rải rác. Cư dân thường làm việc trên cánh
đồng sau nhà hay bên cạnh ấp trại, và ấp trại đều ở gần đường cái. Các
cụm nhà rải rác chen vào giữa những ấp trại và dân sống ở đó đi làm các
công việc phi nông nghiệp hàng ngày tại các thị trấn lân cận. Đi gần tới
khu ngoại vi của thị trấn, những người quan sát tinh vi có thể thấy các
địa điểm cung cấp dịch vụ, bán đấu giá, đôi khi cả những quán ăn nhanh
và những điểm mua bán mới xây cất. Dọc theo hai mặt phố chính hướng tới
trung tâm thị trấn là những ngôi nhà cũ, to với những vòm rộng và cửa sổ
ở đầu hồi. Phố chính có nhiều cây to tạo thành những mái che trong mùa
hè. Dọc theo hai hè phố là những ngôi nhà nhỏ hơn. ở trung tâm thị trấn
là toà án, trụ sở toà án thường là ngôi nhà cao nhất thị trấn có công
viên bao quanh. Đối diện với trụ sở tòa án là trung tâm thương mại với
hàng loạt cửa hàng, ngân hàng, văn phòng luật, quán ăn, rạp chiếu phim,
v.v.. . Không giống như tại các thành phố lớn, nơi để xe thường ngay bên
lề đường.
Khuôn
mẫu định cư vừa mô tả trên đây có thể tìm thấy ở khắp nông thôn Hoa Kỳ
nhưng giống nhau hơn cả tại đồng bằng lớn và vùng Trung Tây. Đó là những
trang trại phân tán. Trang trại phân tán là khuôn mẫu định cư phổ biến
nhất ở nông thôn các nước Bắc Mỹ. Thị trấn là trung tâm dịch vụ cho các
trang trại bao quanh và khoảng cách giữa các thị trấn tính bằng một ngày
đường đi ngựa hay ngồi tàu hoả. Sự cách biệt về địa lý giữa các ấp trại
tại một xứ sở tự do tạo nên tính cô lập về mặt xã hội. Thị trấn không
chỉ là nơi người ta tới mua các vật dụng hay làm việc; Thăm nom thị trấn
còn là dịp để mọi người có được các tin tức mới. Khách tới thăm trang
trại được hoan nghênh vì những tin tức mà họ cung cấp; Từ đó tạo ra cái
ấn tượng rằng dân cư nông thôn và các cộng đồng có những tình cảm thân
hữu và láng giềng hơn là những nơi khác.
Nhận xét
Đăng nhận xét