LUẬN ÁN TIẾN SĨ: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ KINH TẾ TRONG SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP TẠI YÊN BÁI GIAI ĐOẠN 2012 - 2020

LUẬN ÁN TIẾN SĨ: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ KINH TẾ TRONG SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP TẠI YÊN BÁI GIAI ĐOẠN 2012 - 2020

1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

Sử dụng đất nông nghiệp như thế nào để đảm bảo an ninh lương thực và phát triển bền vững trong bối cảnh biến đổi khí hậu cùng với sức ép của sự gia tăng dân số, của quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đang trở thành một vấn đề vấn đề bức thiết của các nước đang phát triển.

Việt Nam đến nay vẫn cơ bản là một nước nông nghiệp. Nông nghiệp, nông thôn, nông dân Việt Nam đã, đang và sẽ có một vị trí quan trọng trong nền kinh tế của đất nước. Từ một nền kinh tế nông nghiệp tập trung mang nặng tính bao cấp chuyển sang nền kinh tế thị trường, nước ta đang phải đối mặt với hàng loạt các vấn đề về kinh tế, xã hội cũng như môi trường. Để đạt được mục tiêu phát triển bền vững, Việt Nam cần phải nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp, trên cơ sở đó nâng cao thu nhập cho người dân, cải thiện cảnh quan, bảo vệ môi trường và hệ sinh thái.

Sức ép của quá trình đô thị hoá và sự gia tăng dân số khiến đất nông nghiệp nước ta đang suy giảm nhanh chóng cả về số lượng cũng như chất lượng. Con người đã và đang khai thác quá mức mà chưa có biện pháp hợp lý để bảo vệ nguồn tài nguyên quý giá này. Trong bối cảnh hiện nay, sự ảnh hưởng của biến đổi khí hậu với kịch bản nước biển dâng làm cho diện tích đất canh tác ở các vùng đồng bằng ven biển ngày càng bị thu hẹp, việc nghiên cứu tiềm năng đất đai, tìm hiểu một số loại hình sử dụng đất nông nghiệp, đánh giá mức độ thích hợp của các loại hình sử dụng đất đó để làm cơ sở cho việc đề xuất giải pháp sử dụng đất hợp lý, hiệu quả ở các tỉnh miền núi là vấn đề có tính chiến lược và cấp bách của từng địa phương cũng như của cả nước nhằm đảm bảo mục tiêu an ninh lương thực, phát triển bền vững.

Yên Bái là một tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam. Đất đai của Yên Bái đa dạng về chủng loại, đất nông nghiệp chiếm tới gần 80% tổng diện tích tự nhiên, nhưng phần lớn diện tích là đất dốc. Tuy có diện tích tương đối lớn nhưng địa hình phức tạp, chủ yếu là đồi núi, trình độ dân trí chưa cao nên khả năng khai thác nguồn tài nguyên đất nói chung và đất nông nghiệp nói riêng phục vụ sản xuất còn hạn chế. Sản xuất kém phát triển, hiệu quả kinh tế không cao, trong khi nguồn thu nhập chính của người dân nơi đây phụ thuộc vào sản xuất nông nghiệp. Vì vậy, đời sống nhân dân trong tỉnh còn gặp nhiều khó khăn, vất vả.

Đến năm 2012, thu nhập bình quân đầu người của tỉnh mới chỉ đạt 16,6 triệu, chỉ bằng 53,9% thu nhập bình quân của cả nước. Muốn nâng cao mức sống của người dân,2 cần thực thi đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó có nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp thông qua việc lựa chọn được các loại hình sử dụng đất và cơ cấu cây trồng, vật nuôi hợp lý nhằm tăng năng suất, đồng thời áp dụng những biện pháp hữu hiệu chống thoái hoá, bảo vệ và nâng cao độ phì đất, hướng tới mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững trên đất dốc.

Từ thực tế đó, để đánh giá hiệu quả kinh tế trong sử dụng đất nông nghiệp và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn tài nguyên này, đề tài: “Giải pháp nâng cao hiệu quả kinh tế trong sử dụng đất nông nghiệp tại tỉnh Yên Bái giai đoạn 2012 - 2020” đã được lựa chọn nghiên cứu.

2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU.

2.1 Mục tiêu chung.

Đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả kinh tế trong sử dụng đất nông nghiệp tại tỉnh Yên Bái và cung cấp các tài liệu tham chiếu để nghiên cứu về đất nông nghiệp tại các tỉnh khác ở miền núi phía Bắc Việt Nam.

2.2 Mục tiêu cụ thể.

- Hệ thống hoá được các vấn đề lý luận và thực tiễn về hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp;

 - Phân tích được hiệu quả kinh tế của các loại hình sử dụng đất nông nghiệp chủ yếu và các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế trong sử dụng đất nông nghiệp ở Yên Bái;

 - Đề xuất được một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế trong sử dụng tài nguyên đất nông nghiệp tại tỉnh Yên Bái.

MỤC LỤC

Nội dung Trang.

MỞ ĐẦU.1.

1. Tính cấp thiết của đề tài - Trang: 1.

2. Mục tiêu nghiên cứu 2.

2.1. Mục tiêu chung - Trang: 2.

2.2. Mục tiêu cụ thể - Trang: 2.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Trang: 2.

3.1. Đối tượng nghiên cứu - Trang: 2.

3.2. Phạm vi nghiên cứu - Trang: 2.

3.2.1. Phạm vi không gian - Trang: 2.

3.2.2. Phạm vi thời gian - Trang: 3.

3.2.3. Phạm vi nội dung - Trang: 3.

4. Câu hỏi nghiên cứu - Trang: 3.

5. Đóng góp mới của luận án - Trang: 3.

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HIỆU QUẢ KINH.

TẾ TRONG SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP – Trang: 4.

1.1. Cơ sở lý luận - Trang: 4.

1.1.1. Cơ sở lý luận về đất nông nghiệp - Trang: 4.

1.1.1.1. Khái niệm và phân loại đất nông nghiệp 4.

1.1.1.2. Vai trò và ý nghĩa của đất nông nghiệp - Trang: 7.

1.1.1.3. Đặc điểm kinh tế của đất nông nghiệp 8.

1.1.1.4. Sử dụng đất nông nghiệp 10.

1.1.1.5. Quan điểm sử dụng đất bền vững - Trang: 11.

1.1.1.6. Loại hình sử dụng đất.12.

1.1.2. Cơ sở lý luận về hiệu quả kinh tế trong sử dụng đất nông nghiệp 13.

1.1.2.1. Khái quát về hiệu quả - Trang: 13.

1.1.2.2. Các quan điểm về hiệu quả kinh tế - Trang: 17 iv.

Nội dung Trang.

1.1.2.3. Nội dung và bản chất của hiệu quả kinh tế - Trang: 18.

1.1.2.4. Khái niệm và sự cần thiết phải đánh giá hiệu quả kinh tế trong.

sử dụng đất nông nghiệp - Trang: 19.

1.1.2.5. Những nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế trong sử dụng đất.

nông nghiệp - Trang: 21.

1.1.2.6. Đặc điểm và tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp 24.

1.2. Cơ sở thực tiễn - Trang: 25.

1.2.1. Hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên thế giới.25.

1.2.2. Hiệu quả kinh tế trong sử dụng đất nông nghiệp ở Việt Nam - Trang: 28.

1.2.2.1. Diện tích đất nông nghiệp - Trang: 28.

1.2.2.2. Tình trạng mất đất nông nghiệp - Trang: 29.

1.2.2.3. Hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp ở Việt Nam - Trang: 33.

1.2.3.4. Thách thức về an ninh lương thực - Trang: 36.

1.2.3. Chính sách đất nông nghiệp của Việt Nam - Trang: 37.

1.2.3.1. Thực trạng - Trang: 37.

1.2.3.2. Tác động của chính sách đất đai đến hiệu quả sử dụng đất.

nông nghiệp và đời sống của nông dân - Trang: 41.

Chƣơng 2. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 45.

2.1. Những nghiên cứu về hiệu quả kinh tế trong sử dụng đất nông nghiệp 45.

2.1.1. Nghiên cứu ở nước ngoài - Trang: 45.

2.1.1.1. Những nghiên cứu phân tích xu hướng suy giảm đất nông.

nghiệp và vấn đề phát triển bền vững - Trang: 45.

2.1.1.2. Phân tích những nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng đất.

nông nghiệp – Trang: 47.

2.1.1.3. Những phương pháp khác nhau để phân tích hiệu quả sử dụng đất.

nông nghiệp – Trang: 50.

2.1.2. Nghiên cứu trong nước - Trang: 53.

2.1.2.1. Nghiên cứu trên phạm vi cả nước.53.

2.1.2.2. Nghiên cứu tại Yên Bái 58 iv.

2.2. Bài học kinh nghiệm - Trang: 58.

2.3. Kết luận - Trang: 60.

Chƣơng 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 61.

3.1. Thu thập thông tin.61.

3.1.1. Thông tin thứ cấp.61.

3.1.2. Thông tin sơ cấp 61.

3.1.2.1. Lý do chọn phương pháp Điều tra chọn mẫu - Trang: 61.

3.1.2.2. Mô tả phương pháp - Trang: 62.

3.2. Tổng hợp thông tin - Trang: 65.

3.2.1. Phân tổ thống kê - Trang: 65.

3.2.2. Bảng thống kê - Trang: 65.

3.2.3. Đồ thị thống kê - Trang: 66.

3.3. Phân tích thông tin - Trang: 66.

3.3.1. Phương pháp phân tích dãy số thời gian - Trang: 66.

3.3.2. Phương pháp phân tích xu thế phát triển cơ bản của hiện tượng - Trang: 68.

3.3.3. Phương pháp chỉ số - Trang: 68.

3.3.4. Phương pháp phân tích tài chính - Trang: 68.

3.3.5. Phương pháp phân tích SWOT - Trang: 69.

3.3.6. Phương pháp xây dựng “Cây vấn đề” - Trang: 69.

3.3.7. Phương pháp dự báo - Trang: 69.

3.3.7.1. Phương pháp Categories - Trang: 69.

3.3.7.2. Đánh giá độ tin cậy của thang đo tính nhất quán bên trong - Trang: 69.

3.3.7.3. Mô hình số liệu hỗn hợp (dữ liệu bảng) - Trang: 70.

3.4. Phƣơng pháp có sự tham gia - Trang: 71.

3.5. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu - Trang: 71.

3.5.1. Nhóm chỉ tiêu phản ánh tình hình sử dụng đất nông nghiệp 71.

3.5.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh kết quả kinh tế trong sử dụng đất nông nghiệp 72 iv.

Nội dung Trang.

3.5.3. Nhóm chỉ tiêu phản ánh hiệu quả kinh tế trong sử dụng đất nông nghiệp 73.

3.5.4. Nhóm chỉ tiêu phản ánh hiệu quả tài chính của LUT trồng cây lâu.

năm (theo chu kỳ sản xuất) - Trang: 74.

Chƣơng 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 76.

4.1. Khái quát về tỉnh Yên Bái - Trang: 76.

4.1.1. Điều kiện tự nhiên - Trang: 76.

4.1.1.1. Vị trí địa lý - Trang: 76.

4.1.1.2. Địa hình, khí hậu - Trang: 76.

4.1.1.3. Tài nguyên thiên nhiên - Trang: 77.

4.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội - Trang: 79.

4.1.2.1. Dân số và lao động - Trang: 79.

4.1.2.2. Cơ cấu kinh tế - Trang: 80.

4.1.2.3. Cơ sở hạ tầng - Trang: 80.

4.1.2.4. Đời sống - xã hội - Trang: 82.

4.1.3. Đặc điểm của các huyện điều tra - Trang: 83.

4.1.3.1. Huyện Yên Bình - Trang: 83.

4.1.3.2. Huyện Văn Chấn - Trang: 85.

4.1.3.3. Huyện Mù Cang Chải - Trang: 86.

4.1.4. Đánh giá chung - Trang: 86.

4.2. Hiệu quả kinh tế trong sử dụng đất nông nghiệp - Trang: 87.

4.2.1. Tình hình biến động đất đai - Trang: 87.

4.2.2. Đặc điểm đất nông nghiệp của Yên Bái - Trang: 88.

4.2.3. Tình hình biến động đất nông nghiệp 89.

4.2.3.1. Biến động diện tích đất sản xuất nông nghiệp - Trang: 90.

4.2.3.2. Biến động diện tích đất lâm nghiệp - Trang: 93.

4.2.3.3. Biến động diện tích đất nuôi trồng thuỷ sản - Trang: 95.

4.2.3.4. Đất nông nghiệp khác.95 iv.

4.2.4. Các cây trồng và vật nuôi chính 95.

4.2.4.1. Cơ cấu mùa vụ 95.

4.2.4.2. Diện tích, năng suất, sản lượng - Trang: 96.

4.2.5. Các loại hình sử dụng đất nông nghiệp chủ yếu 104.

4.2.5.1. Các loại hình sử dụng đất nông nghiệp chủ yếu tại vùng thấp 104.

4.2.5.2. Các loại hình sử dụng đất nông nghiệp chủ yếu tại vùng giữa - Trang: 108.

4.2.5.3. Các loại hình sử dụng đất nông nghiệp chủ yếu tại vùng cao - Trang: 109.

4.2.6. Hiệu quả kinh tế của một số loại hình sử dụng đất nông nghiệp chính 109.

4.2.6.1. Tại vùng thấp - Trang: 111.

4.2.6.2. Tại vùng giữa - Trang: 111.

4.2.6.3. Tại vùng cao – Trang: 112.

4.2.6.4. Hiệu quả kinh tế của một số cây lâu năm – Trang: 116.

4.3. Các nhân tố ảnh hửởng đến hiệu quả kinh tế trong sử dụng đất.

nông nghiệp – Trang: 117.

4.3.1. Kết quả tổng hợp và kiểm định các biến.117.

4.3.2. Kết quả phân tích mô hình số liệu hỗn hợp.118.

4.4. Các kết quả nghiên cứu khác.121.

4.4.1. Kết quả phân tích SWOT - Trang: 121.

4.4.1.1. Kết quả phân tích SWOT cho vùng thấp 123.

4.4.1.2. Kết quả phân tích SWOT cho vùng giữa 124.

4.4.1.3. Kết quả phân tích SWOT cho vùng cao.125.

4.4.2. “Cây vấn đề” – Trang: 127.

4.5. Giải pháp nâng cao hiệu quả kinh tế trong sử dụng đất nông nghiệp 127.

4.5.1. Căn cứ đề xuất giải pháp - Trang: 127.

4.5.1.1. Điều kiện tự nhiên - kinh tế - xã hội của tỉnh 127.

4.5.1.2. Những chủ trương, chính sách được áp dụng trên địa bàn tỉnh – Trang: 128.

4.5.1.3. Quy hoạch sử dụng đất và quy hoạch phát triển ngành nông nghiệp của tỉnh giai đoạn 2011 - 2015, định hướng đến 2020 – Trang: 128.

4.5.1.4. Các dự báo liên quan đến sử dụng đất nông nghiệp - Trang: 130.

4.5.1.5. Các tiến bộ về khoa học công nghệ - Trang: 133.

4.5.1.6. Kết quả của nghiên cứu của luận án - Trang: 133.

4.5.2. Giải pháp theo vùng - Trang: 133.

4.5.2.1. “Cây giải pháp” - Trang: 133.

4.5.2.2. Nội dung chi tiết của các nhóm giải pháp - Trang: 134.

4.5.2.3. Đảm bảo tính khả thi cho các giải pháp.140.

4.5.3. Giải pháp cho toàn tỉnh 141.

4.5.3.1. Giải pháp theo độ dốc của đất nông nghiệp - Trang: 142.

4.5.3.2. Giải pháp cho từng loại đất nông nghiệp - Trang: 147.

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ - Trang: 149.

1. Kết luận - Trang: 149.

2. Kiến nghị – Trang: 150.

TÀI LIỆU THAM KHẢO – Trang: 151.

PHỤ LỤC - Trang: 158.

Phụ lục 1. Giá bán của một số nông sản.158.

Phụ lục 2. Các bảng biểu – Trang: 160.

Phụ lục 3. Biểu đồ và sơ đồ – Trang: 184.

Phụ lục 4. Minh họa kết quả xử lý các biến trong mô hình – Trang: 185.

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT.

STT Dạng viết tắt Dạng đầy đủ.

Tiếng Việt.

1 BVTV Bảo vệ thực vật.

2 CNH - HĐH Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá.

3 DT Diện tích.

4 DTĐT Diện tích điều tra.

5 ĐBSH Đồng bằng Sông Hồng.

6 HQKT Hiệu quả kinh tế.

7 HQMT Hiệu quả môi trường.

8 HQXH Hiệu quả xã hội.

9 HSSDV Hiệu suất sử dụng vốn.

10 KCN Khu công nghiệp.

11 KCX Khu chế xuất.

12 KH - CN Khoa học - Công nghệ.

13 KT - CN Kỹ thuật – Công nghệ.

14 LN Lâm nghiệp.

15 NN & PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

16 NTTS Nuôi trồng thuỷ sản.

17 NN Nông nghiệp.

18 NN & PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn.

19 NS Năng suất.

20 NTTS Nuôi trồng thủy sản.

21 SL Sản lượng.

22 SX Sản xuất.

23 SXNN Sản xuất nông nghiệp.

24 TD - MNPB Trung du - Miền núi phía Bắc.

25 THPT Trung học phổ thông.

26 TKNN Thiết kế nông nghiệp.

27 TT Thị trấn.

28 UBND Ủy ban nhân dân.

29 XD CSHT Xây dựng cơ sở hạ tầng vi.

STT Dạng viết tắt Dạng đầy đủ.

Tiếng nước ngoài.

30 AE Allocative Efficiency.

31 APEC Asia - Pacific Economic Cooperation.

32 DEA Data Envelopment Analysis.

33 EE Economic Efficiency.

34 FAO Food and Agriculture Organization.

35 FEM Fixed Effect Model.

36 GDP Gross Domestic Product.

37 KIP Key Informant Panel.

38 LUT Land Use Type.

39 MW Mega Watt.

40 NOMAFSI.

Northern Mountainous Agriculture and.

Forestry Science Institute.

41 PDA Panel Data Analysis.

42 PDM Panel Data Model.

43 PRA Participatory Rapid Appraisal.

44 REM Random Effect Model.

45 SREM.

Support to the Renovation of Education.

Management.

46 SWOT Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats.

47 TE Technical Efficiency.

48 WHO World Health Organization.

49 WTO World Trade Organization.